Nog meer reuzen in Nederland


In vergelijking met Belgie, Frankrijk en Spanje steekt Nederland nogal af wat het aantal reuzen betreft. En hoewel de Federatie een mooi aantal leden kent (met 25 reuzen), moeten er veel meer reuzen in Nederland zijn. Sommige zijn nog actief, soms slapen ze of nog erger ... ze zijn gewoon kwijt geraakt of verdwenen.

In het jaar 2020 heeft de Reuzenfederatie het plan opgevat om te zoeken naar nog bestaande of slapende reuzen en er een korte beschrijving over vast te leggen. Veel Nederlandse archieven van gemeenten, regio's, provincies en bisdommen zijn aangeschreven, wat een groot antal reacties opleverde. Hieronder volgt een bloemlezing van de inmiddels gevonden informatie.


Almelo

Herman Finkers en Dika

Reeds in de jaren 50 van de vorige eeuw, waren er al 2 reuzen in Almelo, met de namen Jan en Marie. Ze gaven kleur aan de jaarlijkse barderie. Ze raakten echter in onbruik.

In 2012 werd een straattheater-festival georganiseerd tussen 12 plaatsen in Overijssel. Daarbij werd uit iedere plaats een markant persoon uitgebeeld als reus. In Almelo werd gekozen voor Herman Finkers en in Wierden voor Dika, een bekende revue-artieste. De oude reuzen Jan en Marie waren opgeslagen maar voor dit doel aangepast en verbouwd; oa. met de afbeelding van Herman; inclusief een stoplicht. Dit laatste naar aanleiding van een uitspraak van Finkers: 'Een stoplicht sprint op rood, een ander weer op groen, in Almelo is altijd wat te doen'.

Wat is er gebeurd met Herman? Herman is opgeslagen in het museum 'Van katoen en nu'. De reus is te groot om permanent ten toon gesteld te worden. Bij gelegenheid of specifieke tentoonstelling kan hij mogelijk ingezet worden. Dat geldt ook voor Dika.

Met de overige 10 reuzen is het overigens niet goed afgelopen. Het waren eenmalige bouwsels en niet robust genoeg om te overleven.


Bergen op Zoom

Goliath en Cristoffel

Naast de bekende, eerder gedocumenteerde, zes Berge reuzen, zijn er nog 2 reuzen, maar zij komen slechts een maal per jaar op straat en gaan niet op reis.

Bij het beëindigen van de 2e Wereldoorlog werd de stad Bergen op Zoom gespaard en niet door de terugtrekkende vijand verwoest. Als dank daarvoor werd een afspraak gemaakt om jaarlijks een dankstoet te organiseren ter verering van Maria. Daarom trekt deze stoet al 80 jaar nog steeds een processie door de stad en daarin komen ook de beide reuzen Goliath en Christoffel voor. Die reuzen zijn overigens niet van het begin, maar ongeveer 25 jaar geleden aan de processie toegevoegd. Deze Maria Ommegang wordt jaarlijks gehouden op de laatste zondag van juni.

Beide reuzen worden niet gedragen, maar zijn gebouwd op een onderstel met wielen.


Breda

Gideon

Een studente van de Breda University of Applied Sciences onderzocht in 2019 voor haar afstuderen, de mogelijkheid en wenselijkheid om in Breda weer een stadsreus te introduceren. Zover is het echter nog niet gekomen, maar in haar onderzoek stuitte zij wel op reus 'Gideon' die in Breda bestaan moet hebben. Er is een verhaal bekend uit 1515 dat reus Gideon betrokken was in de festiviteiten bij de intrede van Hendrik van Nassau.

Ook in 2002 (bij 750 jaar bestaan van Breda) en in 2015 waren er plannen voor de introductie van een reus maar waarschijnlijk zijn deze initiatieven slechts eenmalig gebleken of in het geheel niet doorgegaan. We zijn echter wel nieuwsgierig naar deze beide initiatieven en willen ze graag behandelen als we reacties van lezers krijgen op dit bericht.


Dordrecht

Hanneken van Dordt

Er is een afbeelding van Hanneken van Dordt op een tekening uit 1545. Bij de Groote Brug (nu Boombrug) stond een beeld van Hanneken en waakte er in de middeleeuwen over de stad. Vanuit haar positie had zij zicht op het scheepvaartverkeer van en naar de stad. Het was een flink beeld, met een stadsvaandel. In 1574 komt haar naam nog een keer voor in geschiedverhalen en in 1617 zou het beeld zijn gesloopt om ruimte te maken voor stadsuitbreiding. Moeten we nu wel of niet twijfelen aan haar bestaan?

Voor het 800-jarig bestaan van de stad was het plan opgevat om een nieuwe variant van het beeld te plaatsen op ongeveer dezelfde plaats, maar dit is in 2021 niet doorgegaan omdat men bang was dat de nieuwe variant, een stoorzender zou zijn voor het radargebruik in de haven en omgeving.

Er wordt naarstig gezocht naar een nieuwe lokatie om het beeld, dat geheel door sponsoring is gefinancierd, alsnog een plaats in de stad te geven.


Hilvarenbeek

Hildewaris

Reus Hildewaris werd in 2009 in het bevolkingsregister van de gemeente ingeschreven, maar helaas was het sprookje 10 jaar later afgelopen. Het genootschap achter de reus bestaat nog steeds, maar binnen de gemeente Hilvarenbeek was weinig draagkracht. Het ontbrak aan jeugdig elan om deze traditie voort te zetten.

De start van de reus was mooi, want er waren enkele innovaties aangebracht die uniek waren. Het kijkgat, waar de dragers normaal door heen kijken om de weg te kunnen volgen, was verdwenen en vervangen door een camera en monitor van binnen. Er was ook een microfoon aanwezig om toeschouwers toe te kunnen spreken. Ook was er beweging in de romp en het hoofd van Hildewaris mogelijk. Ten slotte was er een poppenspel onder de rokken verborgen. Voor of na een stoet, of tijdens het wachten kon daarmee het verhaal van Hildewaris op straat uitgevoerd worden.

Momenteel is er overleg met het Cultureel Centrum Elcerlyc om de reus weer ten toon te stellen, zodat hij zichtbaar blijft voor Hilvarenbeek.


Kimswerd

Greate Pier

Uit sagen en overleveringen van verhalen zullen er zeker ook reuzen in Friesland zijn geweest. Een heeft het tot de status van echte reus gebracht en dat was Greate Pier of Grutte Pier, zoals in het Fries dialect.

Hij was omstreeks 1500 boer te Kimswerd, maar verloor zijn gezin en huis door plundering en brandstichting door huurlingen van de graven van Holland, die Friesland wilde veroveren. Hij richtte een leger op van arme boeren en verarmde edelen om te strijden tegen dit geweld maar was ook leider van een kapersvloot op de Zuiderzee. Hij overleed in 1520.

Ook als reus ging het niet helemaal goed. De enthousiaste vereniging werd na het maken van de reus al gelijk geconfronteerd met diefstal en dus moesten zij opnieuw beginnen. De vereniging heeft zo'n 10 jaar bestaan. Er was niet tijdig aan verjonging van het ledenbestand gewerkt.

Inmiddels bestaat het gilde niet meer, maar is de reus overgedragen aan de Vereniging van Dorpsbelangen voor Kimswerd.


Losser

Reus Martinus

De club rondom reus Martinus is inmiddels tot 2 man geslonken en daarmee is het helaas niet mogelijk, om deze grote reus aan de praat te houden. De reus staat voor St. Martinus, die zijn mantel deelde met een bedelaar. Er is in Losser veel te vinden wat aan deze heilige gerelateerd is (kerk, toren, school, plein).

Van oorsprong is het Martinus van Tours, die in de 4e eeuw, diende in het Romeinse leger. Mijn blijft op zoek naar sponsoring en mensen om de reus op straat te kunnen houdn.


Maastricht

De Engel

Het wapen van Maastricht kent een ster, die door reus de Engel wordt gedragen. De club eromheen heet de 'Engelbewaarders', een toepasselijke naam dus, maar het aantal leden is sterk geslonken en dus moeten hulptroepen worden ingeroepen om met de reus op te treden.

Op een gevelsteen, daterend uit 1490, vinden we twee stadspatronen van Maastricht, nl. Lambertus en Servatius, met daar tussen een figuur dat het stadswapen draagt. Deze figuur stond bekend als de stedenmaagd. Deze heeft later vleugels gekregen en is omgedooopt naar de 'stadsengel'.


Maastricht

politie agenten

Hoewel het begin van de Maastrichtse politiereuzen (ook wel 'Govies' genoemd) niet meer helemaal te herleiden is, lopen deze reuzen al heel lang mee als opening van de Carnavalsoptocht van Maastricht op zondag. Op een van bijgaande foto's zijn de reuzen afgebeeld op de Wilhelminabrug, waar de lantaarnpalen gedateerd worden omstreeks de jaren 30. Ook in de lokale reuzenoptochten die regelmatig worden gehouden, zijn de reuzen present. De reuzen zijn ongeveer 5 meter hoog en voorzien van een stalen frame. Daardoor zijn de reuzen erg zwaar en zijn er 5 a 6 mensen nodig om de kar te trekken.

Met het wisselen van het echte politietenue, worden ook de reuzen opnieuw aangekleed. We tonen twee foto's van deze reuzen; een in moderne kleding, maar ook een oude foto, waarop duidelijk te zien is, dat de reuzen vroeger van een andere bouw waren en eenvoudig door 2 mensen gedragen konden worden.

De reuzen worden beheerd door carnavalsvereniging de Tempeleers


Sluis

Reuzengroep Jabbeke

In het uiterste Zuid-Westen van ons land, ligt Zeeuws-Vlaanderen en in de gemeente Sluis kent men 3 reuzen: Jantje van Sluis, de Dikke van Dale en Philips de Goede. Ze zijn gebouwd op persoonlijk initiatief van Ceriel Maenhout.

Voor Jantje van Sluis, gepresenteerd in 2004, stond een lokale held model, waarvan een houten beeldje in het belfort staat. Hij had te diep in het glaasje gekeken, vergat de stadsklok op te winden, waardoor een verovering van Sluis door de Spanjaarden mislukte. De vereniging is georiënteerd op Belgie en daarom maken de reuzen deel uit van de Reuzengroep Jabbeke (West-Vlaanderen).


Tiel

Fruitreuzen Maike en Kriekske

Het ligt voor de hand dat in een stad als Tiel, midden in de Betuwe, de aandacht voor het fruit diverse vormen kent. Zo nemen sinds 1961 twee fruitreuzen deel aan het jaarlijkse Fruitcorso. Deze ereburgers van de stad Tiel heten Maaike en Kriekske en dateren al van 1939. De namen zijn afgeleid van de meikers (Maaike) en de donkere kriek (Kriekske).

De verschijningsvorm is sinds het ontstaan wel licht gewijzigd, maar nog steeds herkenbaar als bij hun eerste verschijning, net voor de oorlog. Toen werden de reuzen geintroduceert bij een jubileum van het VVV.

Het Fruitcorso van Tiel is een jaarlijks terugkerend evenement in de derde weekend van september.

Het beheer van deze reuzen is in handen van de JCI de Betuwe, (junior Chamber International/Junior Kamer) en de foto kregen we ter beschikking van Jan Bouwhuis.


Tilburg

Reuzengenootschap Tilburg, Berkel-Enschot en Udenhout

Het begin van de Tilburgse Reuzen ligt in 2002, waarin een aantal vrienden van de overleden Frans Verbunt, een standbeeld willen oprichten, omdat Frans een rasechte Tilburger was. Helaas ontbrak het aan geld, en werden er een drietal reuzen gebouwd. Daartoe werd samengewerkt met de gemeenten Udenhout en Berkel-Enschot.

Helaas werd een brand in de opslagruimte, de reuzen fataal en moest men in 2007 opnieuw beginnen. De reuzen heten Frans Kreuk (naar Kruikenzeiker), de Udenhoutse Broeder en een reus met 2 gezichten: St. Williebrordus en St. Cecilia. In 2009 zagen nog twee reuzenkinderen het licht: Koosje en Koosje.

Helaas zijn de reuzen momenteel in ruste; er is niet voldoende interesse voor een vereniging om de reuzen te beheren.


Tilburg

Tila

Tilburg had een tijdlang het Genootschap Tilburg, Berkel-Enschat en Udenhout. Inmiddels zijn deze reuzen inactief. Maar in het verleden zou er ook een reus hebben bestaan, onder de naam Tila. Wij kunnen daar echter helemaal niets van vinden. Spannend om te weten of iemand anders wel meer weet, want dan komen we daar graag nog een keer op terug.


Utrecht

Katrijn en Maarten

Soms levert een zoektocht naar reuzen niet helemaal op wat je wilt. Hoe gaat het met deze stadsreuzen uit Utrecht? We hebben een foto dus we weten dat ze bestaan hebben. In 1992 waren beide reuzen te gast in Matadepera (bij Barcelona). En in 1993 hadden ze een eigen stoet door Utrecht met wel 60 reuzen uit binnen- en buitenland.

Maarten staat voor de stadspatroon van Utrecht: St. Martinus. Hij staat bekend om het delen van zijn legermantel aan een bedelaar die het koud had. Er zijn in Utrecht heel wat symbolen die naar de stadpatroon verwijzen. Katrijn is een ander verhaal. Een nogal rebelse tante: Trijn van Leemput. Kasteel Vredenburg werd gebouwd door Karel V, maar aan het begin van de 80-jarige oorlog ingenomen door de Spanjaarden. Het lukte om de Spanjaarden te verdrijven en de bewoners van Utrecht wilde het kasteel slopen. De Staten van Utrecht, waren hierop tegen, maar verzetsheld Trijn van Leemput gaf persoonlijk het signaal aan de burgers om het kasteel dan maar zelf af te breken.

Waar zijn Trijn en Maarten? Een zoektocht naar hen leverde na 1993 geen teken van leven meer op. Het is dus onduidelijk wie in Utrecht er nog iets weet van deze reuzen.

We speuren gewoon verder. Wordt (waarschijnlijk) vervolgd.


Venlo

Valuas en Guntrund

Van de huidige, bekende en actieve reuzen zijn die uit Venlo wel het oudst. Ze bestaan sinds 1754. De traditie van de reuzen dateert echter al uit de 16e eeuw. Deze reuzen worden gedragen.

Ze maken onderdeel uit van het Akkermans gilde, een schutterij die bestaat sinds 1594. De reuzen zijn niet alleen aanwezig bij de schuttersactiviteiten, maar samen met de Gilde Kapel nemen zij ook deel aan reuzenstoeten in binnen- en buitenland.


Wouw

Peer Pap - de Wouwse papboer

De grafisch ontwerper Karel Schrooyen uit Wouw (tussen Bergen op Zoom en Roosendaal) bouwde op persoonlijk initiatief deze fantasie figuur. De reus wordt voorbewogen op een rijdend onderstel. Zijn ervaring putte hij uit zijn jarenlange betrokkenheid bij het ontwerpen en realiseren van wagens en poppen voor lokale carnavalsoptochten.

Peer pap is onderwerp van een streekroman. Hierin wordt het leven van boeren en hun knechten beschreven die het geluk hebben om op een vruchtbaar stukje van Brabant te wonen en te werken. Daardoor is de kwaliteit van hun melk zo goed dat er prima pap van gemaakt kan worden. Hiervan is het volgende vers afgeleid:

De boeren in Wouw koken hun pap zo dik, dat de lepel z’n nek erin brikt.

Hieraan refereren ook de enorme melkbussen langs de A58 in West-Brabant.

De reus is nog jong en was voor het eerst op straat in 2018 in Bergen op Zoom, tijdens de Brabantse Stoet, georganiseerd door de Brabantse Hoeders.